PRISON
In dit atelier onderzochten we hoe gevangenisgebouwen evolueerden van oorden van straf, tragedie en onvrijheid naar plaatsen van recreatie en ontspanning. We doorkruisten België als ware Dark Tourists en bestudeerden de herbestemmingen van gevangenissen in projecten zoals het Tuchthuis te Vilvoorde, de voormalige vrouwengevangenis van Berkendael en de landloperskolonie in Merksplas. We reflecteerden over hoe het gevangenisverleden van deze gebouwen een rol blijft spelen in hun nieuwe functie. Verder bogen we ons over het lot van de voormalige gevangenis van Vorst (1885-2022) en bekeken we hoe we als historici een betekenisvolle bijdrage konden leveren om dit historische gebouw van de sloophamer te redden. Uitwisselingen met experten zoals onder andere rijksarchivaris Paul Drossens, journalist Toon Horsten, curator Jannes Lambrecht en hoogleraar Xavier Rousseaux hielpen ons doorheen deze zoektocht naar een meer gelaagde interpretatie van straf- en rechtsgeschiedenis.
Atelierweek
We begonnen aan onze projectweek met een initiatie in de herbestemming van erfgoed door de studenten Publieksgeschiedenis met hun expo “Gent Herbestemt”. Rijksarchivaris Paul Drossens gaf ons daarna een spoedcursus in de geschiedenis van het Belgisch gevangeniswezen en de behandeling van veroordeelden. De kers op de taart was de kennismaking met het bronnenmateriaal: via verslagen en inventarissen uit de negentiende eeuw reconstrueerden we de trajecten van enkele gevangenen doorheen het Belgisch strafsysteem van misdaad tot berechtiging. Op dinsdag verlieten we Gent voor de exotische Kempen en brachten we een bezoek aan de Merksplas-kolonie. Na een rondleiding van Karel Govaerts in het gevangenismuseum, verkenden we samen met onze gids het uitgestrekte domein en hadden we een boeiend gesprek met onderzoeksjournalist Toon Horsten. Niet alleen in het verleden, maar ook vandaag de dag ademt deze plaats nog steeds vrijheidsberoving en straf uit. Langs de Merksplas-kolonie bevinden zich het huidige Centrum voor Illegalen en de gevangenis van Merksplas. Terwijl wij vrij konden rondlopen op de voormalige landloperskolonie, keken gevangenen en asielzoekers vanachter hun tralies ons toe. Een bevreemdend gevoel, dat indruk naliet.
Op woensdag kregen we voor het eerst een inkijkje in een gevangenis. Onder begeleiding bezochten we de voormalige vrouwengevangenis van Berkendael, dat volop verbouwd wordt naar een detentiehuis. Hier kunnen veroordeelden hun straf van maximaal drie jaar uitzetten terwijl ze meer vrijheden krijgen om zo hun reïntegratie in de maatschappij te bevorderen. Onze volgende afspraak was met prof. dr. Xavier Rousseaux. Na een korte toelichting over dark tourism, besprak hij hoe hij samen met de belangengroep 9m² probeert om de gesloten gevangenis van Vorst (°1910) te laten ombouwen naar een pedagogisch museum dat toegankelijk is voor iedereen. Donderdag gaf kunstenaar Jannes Lambrecht tot slot een workshop waar hij het denkproces en de uitwerking van de tentoonstelling rond het tuchthuis van Vilvoorde uiteen zette en ons ook zelf aan het werk zette in het uitdenken van een expositie.
Uit al deze ontmoetingen en ervaringen ontsprong onze documentaire. In navolging van Louis Theroux en David Farrier namen we zelf de camera op de schouder en verfilmden we onze bevindingen. Na onze zoektocht is het duidelijk dat het herbestemmen van gevangenisgebouwen vaak tot doel heeft om het gesloten karakter te overbruggen. Hergebruiken, bewaren en onderwijzen lijken zo de sleutelwoorden in de herbestemming van het Belgisch penitentiaire erfgoed.
Resultaten
Bekijk onze digi-expo over gevangenissen.
Team
Yara De Boever, Sander De Bruyn, Bente De Lange, Ella De Winter, Sterre Lauwers, Nathan Serlet, Senne Snoekx, Yana Van der Steen, Jannes Van Herck, Leander Van Herck, Hermelien Weymeersch, Roxan Dewaele, Lara Ergül Claeys, Zachary Zenasni, Febe Azou, Bes Everaerts, Sybren Logghe, Margo De Koster, Matteo De Vuyst, Maïté Van Vyve.
Contact: maite.vanvyve@ugent.be