In 1984 vonden er opgravingen plaats in de Gentse site Hogeweg, aangezien er luchtfoto’s genomen werden waarop cirkels te zien waren. De plantengroei zag er anders uit op de plaatsen waar zich vroeger greppels bevonden, want de samenstelling van deze grond was anders dan de bodem waarin geen greppels aanwezig waren. Er was een vermoeden dat deze cirkels zouden wijzen op de aanwezigheid van grafheuvels omringd door gegraven greppels, wat ook het geval was. Helaas kon in 1984 de site slechts deels opgegraven worden, maar toen er in 2010 plannen kwamen voor een gebouwencomplex nabij Hogeweg, werd de site een tweede maal onder handen genomen. Tijdens beide opgravingen bleek al snel, dat er veel meer interessant materiaal in de grond zat dan eerst verwacht. Dit omdat er werd verondersteld dat er in deze regio amper menselijke activiteit was voor de komst van de Romeinen. In wat nu volgt leest u de belangrijkste vondsten en bevindingen die zelfs teruggaan tot in de bronstijd.
Bronstijd
De oudste grafheuvels op deze vindplaats zijn ongeveer 5000 jaar geleden opgetrokken. Lange tijd dachten archeologen dat in onze zandgrond geen grafcultuur bestond tot hier het tegendeel bewezen werd. De archeologische site omvat in totaal zo’n 5,8 hectare waarop 11 uit de midden-bronstijd stammende funeraire monumenten zijn gevonden die een grote variëteit in diameter en hoogte vertonen. Het gaat hier om crematiegraven. In één van de graven werd zelfs 111 gram menselijk bot teruggevonden. Het betreft een persoon die ouder is dan 15 jaar en tussen 1690 en 1520 voor onze tijdrekening heeft geleefd. Dit grafveld past in een bredere traditie die in de Lage Landen gangbaar was in de bronstijd. De meeste heuvels zijn gedateerd aan de hand van de greppels die errond liggen. Deze greppels hadden als functie de wereld van de doden te scheiden van die van de levenden. Vanaf het midden van de bronstijd worden de heuvels hergebruikt en worden er de resten van andere overledenen bijgeplaatst. Lange tijd dachten archeologen dat in zandgrond geen grafcultuur bestond tot hier het tegendeel bewezen werd. Later in de periode tussen 1800 v.Chr. – 1100 v.Chr. was er uitsluitend een grafcultus aanwezig op de site, maar later (1100 v.Chr. – 800 v.Chr.) zien we hier ook kleine boerenerven ontstaan. Deze primitieve boerderijen waren echter niet permanent.
IJzertijd
Op deze site zijn er verschillende archeologische vondsten uit de ijzertijd blootgelegd. De meest opvallende voorwerpen zijn een glazen blauwe kraal en een benen ring. De blauwe kraal is een uitzonderlijke vondst om twee redenen. Eerst en vooral werd glas vaak hergebruikt, waardoor er amper originele stukken gevonden worden. Bovendien werd glaspasta ingevoerd vanuit de Levant, wat ervoor zorgde dat glas een luxeproduct was. Van de ring zijn de onderzoekers niet zeker of het om menselijk of dierlijk been gaat. Beide vondsten zijn te dateren rond de overgang tussen de late ijzertijd en de Romeinse tijd.
Verder zijn er ook sporen van een woonhuis teruggevonden uit het begin van de late ijzertijd, wat wijst op een drukke bewoningsfase. Op de site zijn ook sporen opgegraven van een enkelvoudige palenrij, wat zeer zeldzaam is voor deze tijd, aangezien meestal meervoudige palenrijen gebruikt werden bij grafvelden.
Een pollenanalyse verliep moeizaam door de slechte bewaring van pollen in de zandgronden uit dit gebied. Er is wel een staal onderzocht uit een waterput die gedateerd is op de overgang van de late ijzertijd naar de Romeinse tijd. Deze heeft geholpen bij het onderzoek naar loopkevers. De harde stukken van de kevers (schilden, hoofd, …) werden teruggevonden in zeefstalen genomen in de sporen van de waterput. Dit is een interessant gegeven voor de ecologische archeologie, en het verschaft veel informatie over de omgeving en het landschap. Waterputten zijn goede bronnen voor archeologen, aangezien de vochthoudende grond zorgt dat de inhoud goed bewaard blijft. De kans echter dat de kevers door menselijk toedoen in de put zijn terechtgekomen is klein. Hoogstwaarschijnlijk kwamen de loopkevers op hun weg de waterput tegen, vielen erin en verdronken.
Romeinse tijd en Vroege Middeleeuwen
Met de toenemende invloed van de Romeinen op de plaatselijke bevolking, kwam de ijzertijd tot zijn einde. Dit betekende echter niet het einde van de bewoning op deze site. Archeologisch onderzoek heeft aangetoond dat bewoners uit de Romeinse periode ook hun doden begroeven op de Hogeweg site, net zoals in de brons- en ijzertijd gebeurde. De graven zijn verspreid over de volledige site, waaronder een cluster van graven in het noordwesten. Een veelvoorkomend type graf zijn brandrestgraven. Dit zijn graven waarin gecremeerde menselijke resten en giften lagen. Die giften waren van verschillende aard, zoals verscheidene graansoorten, nagels en aardewerk. Zo werden scherven gevonden van een bord; aan de hand van de vorm en stempels werd bepaald dat het bord mogelijk vervaardigd werd tijdens de Flavische periode (69-96 n. Chr.). Ook werd een munt gevonden, uit de eerste eeuw voor Christus, waarop een galleischip is afgebeeld. Daarnaast werden er ook sporen van bebouwing uit de Romeinse tijd gevonden zoals huizen, een silo en waterputten. Ten noorden van de site werden sporen van een Romeinse weg gevonden, die nog gebruikt werd doorheen de vroege middeleeuwen. Wat verder naar het noorden ligt de site Port Arthur, waar sporen uit de vroegmiddeleeuwse periode zijn gevonden. Op de site Hogeweg werden echter minder middeleeuwse vondsten aan het licht gebracht. Toch werden wel enkele potscherven en enkele fibulae gevonden. Fibulae zijn mantelspelden die zorgden dat de mantels vast bleven zitten. Zo is er een in de vorm van een schijfje versierd met een vierpotig dier, dat waarschijnlijk een paard moet voorstellen. Hiervan werden er in Vlaanderen nog maar twee gevonden. Ook werden enkele sporen gevonden uit de laatmiddeleeuwse periode. Deze vondsten omvatten drie munten, waaronder één uit Hongarije. Dit kan wijzen op het bestaan van handelsnetwerken. Er werd ook een lakzegelstempel gevonden, die behoorde aan een rijke burger of koopman. De stempel zou gemaakt zijn in de veertiende of vijftiende eeuw en wijst opnieuw op mogelijke handelsnetwerken.
Wereldoorlog II
Over de hele site werden sporen van de Tweede Wereldoorlog teruggevonden zoals loopgraven, bomkraters en schuttersputjes. Er zijn meerdere types loopgraven te onderscheiden op de site zoals restanten van schuilkelders, kronkelende loopgraven en losliggende armen dit zijn delen van loopgraven (zie kaart). Die laatstgenoemden monden uit in schuttersputjes of rustplekken. Enkele van de schuttersputjes waren op het noorden en het westen gericht wat doet vermoeden dat de loopgraven ter verdediging van Gent-Zeehaven of het station Gent Dampoort dienden. Het is moeilijk met zekerheid te zeggen door welke partij de loopgraven gebruikt zijn. Er werd heel wat vondstmateriaal teruggevonden zoals fragmenten van wijn -en bierflessen, conservenpotten, een sinaasappelpers en een vaas. Deze vondsten zijn waarschijnlijk huiselijk afval van buurtbewoners die ze in de loopgraven hebben achtergelaten voordat ze werden gedicht.
Met dank aan:
Tina Dyselinck (BAAC), Maarten Berkers (Stadsarcheologie Gent), Jean Bourgeois (Vakgroep Archeologie), Caroline Landsheere (Raakvlak. Onroerend erfgoed Brugge en Ommeland)
Referenties
Dyselinck, Tina. “Gent. Heuvels en kraters aan de hogeweg.”, Erfgoedmemo 56, Gent: Gentse Vereninging voor Stad, Archeologie, Landschap en Monument, 2012.
Dyselinck, Tina. "Gent Hogeweg. Vlagdekkende opgraving".. BAAC Rappport, ’s-Hertogenbosch: BAAC, 2013.
Laloo, Pieter en Hans Blanchaert. “Gent Hogeweg. Archeologisch proefsleuvenonderzoek 19/05 – 08/06/2010.” Bredene: Ghent Archaelogical Team, 2010.